مراحل کار اقتباس برای فیلم

اقتباس برای فیلم چه از نمایشنامه باشد و چه از رمان ، و چه از هر ماخذ مدون و مکتوب دیگر ، دارای مراحل چندی است که طی آن یک اثر ادبی می تواند تبدیل به فیلمنامه شود.

آنچه در اینجا با عنوان مراحل کار اقتباس از آن یاد می شود ، بخشی از فعالیت های مربوط به تلخیص رمان و توسعه ی داستان کوتاه را نیز شامل می شود که در این مبحث به صورت یک جمع بندی کلی به بیان آنها می پردازیم :

نمایی از فیلم دکتر ژیواگو ساخته ی دیوید لین که فیلمنامه ی آن براساس اقتباس از رمان بوریس پاسترناک نویسنده ی روسی نوشته شده است.

اوّل : انتخاب و مطالعه ی اثر

شخص اقتباس کننده ، که می تواند فیلمنامه نویس یا کارگردان فیلم باشد ، متنی را براساس ضرورتهای کاری ، ملاحظات حرفه ای ، و یا علایق شخصی خود انتخاب و شروع به مطالعه ی آن می کند.

این مطالعه باید با تعمق و آگاهی کامل همراه بوده و شخص اقتباس کننده پس از پایان مطالعه اشراف کامل نسبت به کلّ داستان و وقایع آن داشته باشد.

دوّم : کار از روی برنامه

کلّیه ی مراحل کار مربوط به مطالعه ی اثر ، یادداشت برداری از آن و نگارش فیلمنامه بهتر است از روی برنامه انجام گیرد و شخص اقتباس کننده با توجه به حجم کتاب و برحسب ساده بودن و پیچیده بودن رویدادهای داستان ، مدتی را که باید صرف کار اقتباس کند برای خود مشخص سازد.

معمولاً بهترین شیوه ی کار این است که فرد برای خود- با توجه به وقتی که برای مطالعه دارد – تعداد صفحاتی را مشخص سازد و با در نظر گرفتن حجم کل کتاب ، آن مقدار معین را مطالعه کند.

به عنوان مثال اگر کتاب انتخاب شده یک رمان پانصد صفحه ای است و روزانه بیست صفحه باید مطالعه و یادداشت شود ، مدت زمان لازم برای پایان کار و تکمیل یادداشت های مطالعه و اقتباس ،چیزی در حدود بیست و پنج الی سی روز خواهد بود.

سوّم : پاسخ به سوالات اساسی

پس از پایان مطالعه ی کتاب و بررسی یادداشتهای فراهم شده در حین مطالعه ، لازم است شخص اقتباس کننده سوالات مهمی از خود کند و برای آنها پاسخهای منطقی و لازمی ارائه کند.

این سوالات می توانند متنوع و گوناگون بوده باشند و هر شخصی براساس شیوه ی کار خود آنها را آماده کرده باشد و به آنها پاسخ دهد. ساده ترین راه این است که شخص می تواند یک صفحه کاغذ سفید بردارد و در حالی که بر روی آن کلماتی چون :تم؟ قهرمان؟ ضد قهرمان ؟ رویدادهای اصلی ؟ زمان داستان؟ مکان داستان؟ و …. می نویسد پاسخهای لازم را نیز با توجه به متن کتاب به آنها بدهد.

از این طریق نکات چندی در مورد داستان برای شخص اقتباس کننده مکشوف خواهد شد و او را در دستیابی هرچه سریعتر به مقاصد و اهداف اقتباس یاری خواهد کرد. طرح و پاسخ به سوالات اساسی در مورد هدفهای گوناگونی می تواند باشد که اقتباس به خاطر آنها صورت می گیرد.

نمایی از فیلم مردی برای تمام فصول به کارگردانی فرد زینه مان ، که فیلمنامه ی آن اقتباسی است از نمایشنامه ای به همین نام و به قلم رابرت بولت.

سوالات اساسی در مورد اقتباس :

1. مشخص کردن اهداف و انگیزه های اقتباس.

2. مشخص کردن تم و پیام اصلی داستان.

3. مشخص کردن رویداد اصلی و رویدادهای فرعی داستان.

4. مشخص کردن شخصیت اصلی و شخصیت های فرعی داستان.

5. حذف رویدادها و حوادث زاید و اضافی داستان.

6. اضافه کردن رویدادهای لازم به داستان.

7. مشخص کردن نقاط فراز و نشیب داستان.

8. مشخص کردن شخصیت یا شخصیت های منفی داستان.

9. مشخص کردن فضای داستان.

10. مشخص کردن چگونگی حرکت داستان به سمت جلو.

11. مشخص کردن مخاطبین داستان.

12. مشخص کردن هدف یا هدفهای اصلی داستان.

چهارم : نگارش نخستین دستنویس فیلمنامه

براساس یادداشتهای طبقه بندی شده و منظم و براساس یک سری اطلاعات فراهم آمده از تجزیه و تحلیل قسمتهای مختلف داستان و با توجه به طرح سوالات اساسی و پاسخ آن سوالات ، نخستین فیلمنامه ی دستنویس شده براساس اقتباس از یک اثر ادبی نوشته و آماده می شود.

این فیلمنامه می تواند یک فیلمنامه ی وفادار به اصل اثر ادبی خود بوده و بر حسب ضرورت دارای صحنه های تلخیص شده و صحنه های افزوده شده نیز باشد.

اگر تلخیص از یک اثر خارجی صورت می گیرد ، بهتر است شخصیت ها ،فضا، مکان و موقعیت اجتماعی و انسانی داستان متناسب با شرایطی باشد که نویسنده یا کارگردان برحسب آن شرایط ناگزیر از نگارش فیلمنامه و تهیه ی آثار سینمایی خود هستند.

در این صورت او مجاز است خیلی راحت تم اثر خارجی را بگیرد و بر طبق آن ، جدا از آنچه به صورت نمایشنامه یا قصه مطالعه کرده است ، داستان یا فیلمنامه ی جدید خود را شکل دهد.

بدیهی است که در یک چنین مواردی ، نویسنده یا کارگردان فیلم این امکان را خواهد داشت که تفسیرهای شخصی خود را به متن داستان اضافه کند و با توجه به شرایط فکری و فرهنگی مخاطبین فیلم ، حالتها و رفتار مربوط به شخصیت های داستان و نیز ماهیت رویدادها و وقایع را متناسب سازد.

پنجم : ماشین کردن و تکثیر فیلمنامه

پس از تنظیم فیلمنامه ی دستنویس شده ، بهتر است آن را جهت اصلاح و رفع نواقص احتمالی مجدداً مطالعه کرد و با تجدید نظر و اصلاحاتی که در آن به عمل می آید ، نسبت به ماشین کردن و تکثیر نسخ آن اقدام کرد.