آشنایی با سبک سینما وریته در فیلمسازی – تاریخچه، عناصر کلیدی و ۹ نمونه از آن

اصطلاح cinéma vérité  (به فرانسوی به معنای «سینما حقیقت» ) به جنبشی در فیلمسازی مستند اشاره دارد که در دهه ۱۹۶۰ در فرانسه با فیلم کرونیکل یک تابستان   (Chronique d’un Été, ۱۹۶۱)  آغاز شد.

سینما وریته چیست؟

واژه‌های cinéma vérité و «سینمای مستقیم» ، اغلب به جای هم برای توصیف سبکی از مستندسازیِ مشاهده‌ای به‌کار می‌روند که «واقعی» به نظر می‌رسد و به جای فیلمنامه‌ ، بداهه پردازی را دنبال می‌کند.

این سبک از فیلمسازیِ مستند ، به گذراندن چندین ماه (یا حتی بیشتر) در یک اجتماع ، ساختن اعتماد و دنبال کردن شخصیت ها در طول زندگی آن ها نیاز دار .

فیلمسازِ سینما وریته برخلاف فیلم‌های مرسوم هالیوودی ، وقایع ثبت شده در دوربین را دستکاری نمی‌کند: در عوض، داستان را بعداً در اتاق تدوین «پیدا می‌کند» ، یعنی « روایت » از فیلم‌های واقعی ( وریته ) ساخته می‌شود (بدون مصاحبه نشستنی).

برای همین ، اینجا فیلمنامه بیشتر یک رونوشت است که از تدوین شکل می‌گیرد – تا اینکه یک متن شکل‌دهنده و هدایت کننده تدوین باشد . یعنی رویدادها را حین آشکار شدن آن ها ثبت کنیم، به جای اینکه هر گونه سهمی در نتیجه داشته باشیم!

شش عنصر کلیدی  Cinéma Vérité :

از ویژگی های اکثر فیلم های سینما وریته میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• در محلِ رخداد ، با افراد نابازیگر فیلمبرداری می شوند.
• نماهای خام و برداشت های دستی.
• تمرکز بر موقعیت های روزمره.
• به صورت لاینقطع فیلمبرداری میشوند ، با دیالوگ و کنش هایی که از روی فیلمنامه نیست! 
• اغلب به مسائل اجتماعی و سیاسی می پردازند.
• از نور طبیعی استفاده می‌کنند.

خاستگاه سینما وریته  :

سینما وریته از جنبش موج نوی فرانسه در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ به وجود آمد. در آن زمان، فیلم های مستتد چشم انتظار یک تغییر بزرگ بودند ، اما تجهیزات فیلمبرداری و صدا بسیار سنگین و گران‌تر از آن بود که بتوان از استودیو خارجشان کرد، که به این معنی بود که دستِ فیلمسازان در اشکال فیلم‌هایی که می‌توانستند بسازند محدود بود.

با شروع اوایل دهه ۱۹۶۰، فناوری جدید دوربین روی دست به فیلمسازان این امکان را میداد تا رویدادهای دنیای واقعی را به شیوه ای خودمانی تر ، با مزاحمت کمتر برای سوژه (نسبت به آنچه قبلا ممکن بود) دنبال کنند.

آنچه پدیدار شد، یک سبک فیلمسازی بود که به عنوان  « سینما حقیقت » شناخته می شد. این سبک از اروپا سرچشمه گرفت، اما زمانی که توسط ریچارد لیکوک (Richard Leacock) و رابرت درو (Robert Drew) به ایالات متحده و کانادا وارد شد، به «سینمای مستقیم» تبدیل شد و تکامل یافت.

سینمای مستقیم، حتی بیشتر از سینما حقیقت، بر عدم مداخله تأکید دارد و برای رویکرد مشاهده‌ای به شکلی که  انگار فیلمساز حضور ندارد» (مثل دوربین مخفی ) توسط فیلمسازان تلاش می‌کند.

آیا تلویزیون واقع‌نما ( رئالیتی تی وی) هم به عنوان نوعی از سینما وریته در نظر گرفته می شود؟

سینما وریته را می توان نسخه پیشگام تلویزیون واقع‌نمای مدرن ( Reality television ) ، مثل  The Bachelor   در نظر گرفت.

هر دو سبک ، «بدون فیلمنامه» هستند، معمولاً افراد معمولی را نشان می‌دهند و قسمت عظیمی از داستان را عمدتاً از طریق تدوین ایجاد می‌کنند.

با این حال، تفاوت های مهمی بین سبک سینما وریته واقعی و تلویزیون واقع‌نمای محبوب وجود دارد.

صحنه فیلمبرداری

اکثر برنامه‌های تلویزیون واقع‌نما ، سوژه‌های خود را در یک محیط یا صحنه ساختگی قرار می‌دهند – برای مثال، Survivor  شرکت‌کنندگان را به جزیره‌ای دورافتاده می‌آورد، جایی که آن ها برای دریافت جایزه با هم رقابت می‌کنند.

ولی سینما وریته روی افراد واقعی، در موقعیت‌های زندگی واقعی و در محیط طبیعی آن ها تمرکز دارد.

رویداد ها

در تلویزیون واقع‌نما و به طور خاص برنامه های دوستیابی، تهیه کنندگان اغلب در اتفاقات زمان فیلمبرداری و اجراهای روی صحنه  مداخله می کنند و عملکرد سوژه ها را تعیین یا محدود می کنند تا به نتیجه دلخواه برسند.

در مقابل، فیلمسازان سبک سینما وریته کمترین حد ممکن مداخله را در زندگی سوژه های خود اعمال می کنند.

یک تمرین برای سینما وریته که هرکس میتواند انجام دهد :

یکی از نکات کلیدی و مهم سبک سینما وریته این است که هر کسی می تواند بدون بودجه هنگفت ، فیلم های واقعی و از نظر احساسی صادقانه بسازد.

این هم راه حل آن  :

از هرچیزی که دارید استفاده کنید

درسته که داشتن تجهیزات حرفه ای فیلم ممکنه خیلی خوب باشه ، اما ضروری نیست. تعداد محدودی از فیلم‌های بلندِ مورد تحسین منتقدان – مثل جستجوی مرد قندی (Searching for Sugar Man)  و نارنگی (Tangerine) ، حتی با آیفون فیلمبرداری شدند!

از بهترین، قابل حمل ترین و مقرون به صرفه ترین دوربینی که می تونید استفاده کنید، حتی اگر دوربین گوشی شما باشد.

سوژه ای را پیدا کنید

سوژه ای را پیدا کنید که به آن علاقه دارید و نشانگر مضامین بزرگتری باشد که میخواهید واکاوی کنید.

به جای اینکه دنبال یک تصویر بخصوص باشید ، به اطراف نگاه کنید و ببینید یک احساس واقعی ، کجا ممکن است خود را نشان دهد، چه در اتاق انتظار مطب پزشک باشد چه زمان داستان خواندن برای کودکان در کتابخانه محله شما.

یکی از اصول مهم سینما وریته این است که حقیقت ،  اغلب در بستر جزئیات پیش پا افتاده زندگی روزمره پیدا میشود – همان جزئیاتی که یک موقع برای مستند شدن خیلی خسته کننده یا بی اهمیت تلقی می شدند.

به بداهه پردازی فضا بدهید ، اما برنامه ریزی هم داشته باشید

دوست دارید چه چیزی را به تصویر بکشید؟ قصد دارید با چه کسی صحبت کنید؟ به این فکر کنید که چطور می خواهید از سوژه فیلم بگیرید.

آیا نور ملایم صبح را دوست دارید یا رنگ گلگون خورشید اواخر بعد از ظهر ؟ صداهای محیط دم غروب چطوره ؟ از محیط طبیعی استفاده کنید تا صحنه را تا جایی که می توانید واقعی و سینمایی به تصویر بکشید .

حرکت کنید

یکی از مواردی که سینما وریته رو از سبک‌های رایج فیلم مستند متمایز می‌کرد این بود که در دسترس بودن دوربین‌های دستی ( Handheld )  به این معنی بود که فیلمسازان میتوانستند از استودیو خارج شوند .

دیگر به یک اتاق کوچک وابسته نبودند – شما هم نباید باشید. اگر سوژه شما برای گرفتن اتوبوس مسابقه می دهد، با او همراه شوید  !

صدای خودتان را پیدا کنید

با این که همیشه برای کسی که عادت دارد پشت دوربین باشد راحت نیست، سعی کنید به شکل هدفمندی با سوژه تعامل داشته باشید .

بگذارید دوربین تا جایی که میتواند ضبط کند تا به حقیقت آن لحظه برسید. به دنبال کمال فنی نباشید – سعی کنید بطن، تنش یا احساس آن لحظه را پیدا کنید.

 ۹ نمونه خوب از Cinéma Vérité

با این که سبک سینما وریته معمولاً به فیلمسازی مستند اشاره دارد ، فیلم‌های غیرداستانی زیادی هم هستند که قواعد سینما وریته را اقتباس کردند . این زیر فهرست چند تا از این فیلم ها را آورده ایم که ارتباط نزدیکی با جنبش سینمای مستقیم دارند.

کرونیکل یک تابستان(۱۹۶۱) ( Chronicle of a Summer) :

فیلمی تجربی از دو فیلمساز فرانسوی : ادگار مورن و ژان روش ، که پایه گذار سبک سینما وریته فرانسه بود .

مورین و روش ، از دوربین و حضور خود برای برانگیختن احساسات استفاده کردند: با توقف مردم در خیابان‌های پاریس و پرسیدن این سوال :   «آیا خوشحالی؟»

گری گاردنز ( Grey Gardens) (1976)

آلبرت و دیوید میزلز تصمیم گرفتند زندگی ادیت بوویه بیل و دخترش ادی را به سبک سینما وریته و بدون فیلمنامه، بدون مصاحبه و طرح از پیش تعیین شده به تصویر بکشند.

یک اعتماد دو طرفه بین برادران میزلز و سوژه‌هایشان برقرار است ، که به ثبت فیلم‌های بی پرده و رک و راست کمک می‌کند.

Titicut Folies (۱۹۶۷)

این فیلم ، تصویر فراموش نشدنی فردریک وایزمن است ، او بیننده هایش را به درون درون موسسه اصلاح ماساچوست می برد،جائی که ساکنان آن در دیوانگی خود گیر افتاده اند.

این فیلم رفتار آزاردهنده با زندانیان ، توسط کسانی که قرار بود از آنها مراقبت کنند را مستند می کند.

به عقب نگاه نکن (۱۹۶۷) ( Don’t Look Back)

در این فیلم ، باب دیلن ، خواننده، ترانه سرا و برنده جایزه نوبل ادبیات را در یک تور دنبال می کند و میبینید که چطور تغییری جسورانه از فولک به راک انجام می دهد.

این فیلم که به کارگردانی دی.ای. پنی‌بیکر است ، اکنون یک فیلم مشهور در فرهنگ عامه است که آن را مدیون صحنه آغازین فیلم است .  که دیلن آهنگ «Subterranean Homesick Blues» را اجرا میکند .

اسکله La Jetée) (1962) )

فیلمی به کارگردانی کریس مارکر، که تکنیک های مستندسازی و فیلم های علمی تخیلی را با هم ترکیب می کند.

این فیلم کوتاه، بخشی از جنبش موج نوی فرانسه/ساحل چپ و مونتاژی از عکس‌های ثابت است ( در تیتراژ از فیلم به عنوان یک فوتورمان نام برده شده )  که خاطرات قهرمان داستان را در حین سفر در زمان منعکس می‌کند.

عناصر سینما وریته در فیلم‌های داستانی و نمایش‌های تلویزیونی نیز ظاهر می‌شوند. تعداد بی‌شماری از برنامه‌ها و فیلم‌های تلویزیونی معاصر، سبک دوربین روی دست و دیالوگ های پویای بین فیلمساز و سوژه واقعیت را در خود جای داده‌اند .

یک خانواده آمریکایی An American Family ) (1973)   )

یک سریال تلویزیونی از شبکه PBS ، درباره خانواده لودز، یک خانواده از طبقه متوسط رو به ​​بالای سانتا باربارا، کالیفرنیا.

این سریال که در ابتدا به عنوان تاریخچه ای از زندگی روزمره یک خانواده معمولی در نظر گرفته میشد، در نهایت ، جدایی و طلاق والدین بیل و پت لود را هم به تصویر کشید .

روند ساخت مستند وقایع یک خانواده آمریکایی در فیلم HBO Cinema Verite (2011 film)  به تصویر کشیده شده است که در آن ، تیم رابینز و دایان لین در نقش بیل و پت لود به همراه جیمز گاندولفینی در نقش تهیه کننده فیلم وقایع خانواده آمریکایی ؛ کریگ گیلبرت ؛ ایفای نقش می کنند.

به آثار مدرن زیر هم توجه کنید ، این فیلم ها قواعد تجربی و  داستان‌سرایی سنتی را با هم ترکیب کرده اند:

دفتر The Office(2005)

یک مجموعه تلویزیونی در ژانر مستندنما ( mockumentary ) و کمدی موقعیت است که زندگی روزمره گروهی از کارمندان در شرکت خیالی داندر میفلین شعبه اسکرانتون، پنسیلوانیا را روایت می‌کند. و مفهوم ترکیب «مصاحبه با افراد» با اکشن و جلوه‌های کمیک را رایج کرد.

پروژه جادوگر بلر (The Blair Witch Project ) (1999)

پیش فرض این فیلمِ پرفروشِ غافلگیر کننده ساده است: سه دانشجوی فیلمسازی در جنگل ناپدید می شوند. یک سال بعد، فیلم آنها پیدا می شود.

آنچه در ادامه می‌آید این است که وقتی سینما وریته و ژانر وحشت با هم مواجه می‌شود، استفاده ماهرانه از دوربین‌های لرزان و زوایای اعوجاج دار برای القای حس ترس و عذاب در بیننده اتفاق می‌افتد.

سلام بمبئی! (Salaam Bombay!) (1988)

ریشه های سینما وریته ، در اولین فیلم بلند میرا نایر، مستندساز مستقل، که در محل رویداد ، با صداهای طبیعی و دیالوگ هایی که به زبان عامیانه بمبئی نوشته شده بودند ، به وضوح آشکار می شود.

او به دنبال کنترل بیشتری بر حرکات، نور و داستان سرایی بود که او را به سمت داستان پردازی سوق داد.

میخواین فیلمساز بهتری بشید ؟

چه یک کارگردان مشتاق ساخت فیلم های پر هیاهو و پرفروش  باشید ، چه رویای تغییر جهان با فیلم مستقل خودتون رو در سر بپرورونید ، باید بدونید که گشت و گذار در دنیای فیلم و تلویزیون می تونه دلهره آور باشه.

هیچکس اینو بهتر از دیوید لینچ نمیدونه ، چهره ای آوانگارد در فیلمسازی که مخاطبان جریان اصلی رو با فیلم های هنری آشنا کرد.

در مستر کلاس دیوید لینچ با موضوع خلاقیت و فیلم، این کارگردان نامزد اسکار و خالق Mulholland Drive نشون می‌ده که چطور به ایده‌ میرسه ، اونو به یک روایت تبدیل می‌کنه و فراتر از داستان‌سرایی فرمولی حرکت می‌کنه.